“Tôi bảo đảm, những sản phẩm tranh cát này là của người Nha Trang làm tại Nha Trang!” - chị Kim Oanh, chủ cửa hàng mỹ nghệ ở số 6 Cầu Đá (Nha Trang) khẳng định như vậy...
 |
| Tác phẩm chép tranh dân gian Đông Hồ “Tranh gà” được thể hiện bằng cát. |
Chị Kim Oanh, chủ cửa hàng mỹ nghệ ở số 6 Cầu Đá (Nha Trang) khẳng định: “Lâu nay, nói đến tranh cát, người ta sẽ nghĩ ngay đến những tác phẩm tranh cát của nghệ nhân Ý Lan ở TP. Hồ Chí Minh - được coi là nghệ nhân đầu tiên sáng tạo ra những tác phẩm tranh cát ở Việt Nam. Nhưng những tranh cát mà tôi đang bày bán đây hoàn toàn không phải là chị Ý Lan hoặc học trò của chị Ý Lan mà là của Nha Trang, do người Nha Trang làm ra”.
Để chứng minh điều khẳng định của mình, chị Kim Oanh ghi cho tôi địa chỉ người tạo ra những tác phẩm tranh cát kể trên. Thật bất ngờ, căn nhà vườn xinh xắn ở số 4B đường Nhà Thờ ghi trong tờ giấy chị Kim Oanh vừa đưa chính là địa chỉ nhà của một người đồng hương xứ Nghệ với tôi - chị Trần Thị Thu. Năm 1960 - 1963, chị Thu đã từng theo học chuyên ngành Gốm mỹ thuật của trường Trung cấp Mỹ nghệ gốm Hà Nội (nay là trường Mỹ thuật công nghiệp Hà Nội). Ra trường, chị về làm kỹ thuật viên tạo mẫu, trang trí sản phẩm tại Xí nghiệp Gốm Cầu Đước, TP. Vinh (Nghệ An)... Sau đó, vì chiến tranh nên chị phải theo chồng sơ tán và chuyển qua làm việc ở ngành kinh tế không dính dáng gì đến… nghệ thuật tạo hình cho đến năm 1991 về hưu… Những ngày đầu nghỉ hưu, khiếu hội họa lâu nay ẩn trong chị bỗng như thức dậy và chị vẽ như chưa từng được vẽ những gì chị cảm nhận quanh mình. Từ chân dung chồng, con, cháu, đến phong cảnh Nha Trang sông biển hữu tình, qua nét cọ của một tâm hồn nghệ thuật đã được chị thể hiện thành những bức tranh màu nước, sơn dầu như trải bày những tâm sự của mình… Cho đến một lần, tình cờ chị Thu đọc được trên báo một tin về những tác phẩm tranh cát ở TP. Hồ Chí Minh. Chợt nghĩ mình sinh sống trên vùng đất Khánh Hòa, nơi không những có biển mà còn là nơi tích tụ những mỏ cát phong phú về kích cỡ, chủng loại, màu sắc, chị Thu đã hình thành ngay ý định sẽ tạo ra những tác phẩm tranh cát bằng chính chất liệu cát Khánh Hòa.
 |
| Chị Trần Thị Thu bên chiếc đèn bàn, với đế đèn do chị sáng tạo từ… cát. |
Không có thời gian và cơ hội để tận mắt nhìn và học cách làm tranh cát, song nhờ kiến thức có được từ những ngày học và làm gốm mỹ thuật đã giúp chị Thu thành công rất nhanh khi tự mình mày mò phương pháp “vẽ” tranh bằng… cát thành các tác phẩm tranh cát của riêng mình. Từ thành công và kinh nghiệm của chính mình, chị Thu đã trực tiếp hướng dẫn và cùng con cháu trong nhà sáng tạo, thể hiện những tác phẩm tranh cát mang dấu ấn và phong cách của riêng gia đình tranh cát Nha Trang như: phong cảnh Tháp Bà; cảnh biển Hòn Chồng; cảnh cầu Xóm Bóng Nha Trang… đến tranh “chép” các tác phẩm tranh dân gian Việt Nam. Đặc biệt, với màu sắc tự nhiên không pha nhuộm của 32 loại cát mà cả nhà dày công sưu tầm được tại bờ biển, ven đảo đến dọc các nhánh sông, suối tại Khánh Hòa đã tạo cho các tác phẩm của gia đình tranh cát Nha Trang có được gam màu ấm áp, dung dị và sâu lắng rất riêng của phong cách tranh dân gian Việt Nam mà chị Thu vẫn tự hào với tên gọi thay cho thương hiệu - Tranh cát Hồng Châu Sa. Không như loại tranh cát có dùng thêm cát đã được nhuộm màu chắc chắn sẽ bị phai theo thời gian hoặc phai màu ngay trong điều kiện môi trường nắng nóng… loại tranh cát dùng màu cát tự nhiên sẽ vĩnh viễn giữ được màu và dĩ nhiên giữ luôn được ngôn ngữ đặc trưng của tác phẩm tranh cát.
Hiện tại, các tác phẩm của gia đình tranh cát Nha Trang đang được giới thiệu và bày bán tại một số cửa hàng lưu niệm như: Cửa hàng Nam Khang 8/1 Trần Quang Khải, Nha Trang; Cửa hàng Kim Oanh số 6 Cầu Đá, Nha Trang… Nếu có thời gian, khách có thể trực tiếp đến ngôi nhà vườn xinh xắn tại 4B đường Nhà Thờ, Vĩnh Hải, TP. Nha Trang để có thể quan sát tài nghệ của 7 thành viên gia đình tranh cát.
 |
| Bộ ly tranh cát Tứ bình. Một trong những bộ sưu tập tranh dân gian được thể hiện bởi phong cách tranh cát. |
Một điều bất ngờ thú vị là vừa qua, tranh cát Hồng Châu Sa Nha Trang đã sánh vai cùng các sản phẩm mỹ nghệ khác trong cả nước tại phòng trưng bày giới thiệu các sản phẩm mỹ nghệ tổ chức tại Cung Văn hóa Việt Xô (Hà Nội). Tại đây, trong khuôn khổ lễ trao “Cúp Thương hiệu mạnh và phát triển bền vững, Cúp Sen Vàng, Cúp danh dự Bạch Thị Bưởi” do Bộ Khoa học - Công nghệ phối hợp với Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam tổ chức, thương hiệu Tranh cát Hồng Châu Sa Nha Trang đã chính thức được khẳng định và và tạo cơ hội vươn xa hơn vào đời sống xã hội khi chủ nhân của tranh cát Hồng Châu Sa - nghệ nhân Trần Thị Thu được trao Cúp Bàn Tay Vàng. Ngoài ra, tranh cát Hồng Châu Sa còn giành được 2 giải thưởng khác là: Huy chương Vàng cho tác phẩm chép tranh dân gian Đông Hồ “Tranh gà” được thể hiện bằng cát và giải Hàng Việt Nam chất lượng cao.
LÊ BÁ DƯƠNG
