Văn học Khánh Hòa 28 năm nhìn lại

Nhìn lại mới thấy, dẫu chưa được như mong muốn nhưng những gì văn học Khánh Hòa đã làm được trong gần ba mươi năm qua cho người đọc trong tỉnh và cả nước thật đáng tự hào, lớn hơn nhiều so với hàng trăm năm trước đó.

Kể từ những ngày tháng Tư năm 1975, cùng với các tỉnh miền Nam, Khánh Hòa được hoàn toàn giải phóng, cùng cả nước bước vào giai đoạn lịch sử mới: xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. So với nhiều địa phương trong cả nước, Khánh Hòa còn là vùng đất mới. Tháng 4 này, tỉnh ta mới kỷ niệm 350 năm thành lập tỉnh, trong khi nhiều vùng đất đã có lịch sử hàng ngàn năm. Thủ đô Hà Nội cũng đang chuẩn bị tiến tới kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long, niềm tự hào của cả nước. Sử sách, văn thơ viết về Khánh Hòa cũng chưa có bao nhiêu so với nhiều vùng khác. Con số các tác giả, những người sáng tác văn thơ được người đọc biết đến từ trước ngày giải phóng 1975 chỉ có thể đếm trên đầu ngón tay. Một số áng văn thơ ít ỏi xưa còn được lưu truyền phần lớn do các tác giả đến từ những nơi khác như Trần Quý Cáp, Trương Đăng Quế, Nguyễn Thông, Huỳnh Thúc Kháng, Trần Mai Ninh…

“Đất lành, chim đậu”. Đất Khánh Hòa từ xưa vốn “lành”, nay ngày càng trở nên hấp dẫn, là nơi đến với nhiều thân thương của nhân tài cả nước, trong đó những tài năng văn chương cùng với lực lượng tại chỗ đã và đang nhanh chóng trưởng thành. Đội ngũ những người viết ở Khánh Hòa ngày nay được tụ hội từ nhiều nguồn khác nhau: đi tập kết trở về; từ miền Bắc và các tỉnh khác; trưởng thành tại chỗ trong những năm gần đây. Chính từ những nguồn như vậy đã mang đến cho diện mạo văn học Khánh Hòa sự phong phú, đa dạng về thể loại, phong cách, tầm nhìn, năng lực sáng tạo… Nhiều cây bút thành danh trong phạm vi cả nước đã tình nguyện chọn Khánh Hòa làm quê hương thứ hai của mình. Chi hội Nhà văn Việt Nam tại Khánh Hòa được thành lập cách đây hơn 3 năm với 12 nhà văn thuộc nhiều lứa tuổi khác nhau, trong khi có những địa phương trong cả nước đến nay vẫn chưa có lấy một hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Không ít những người viết có độ tuổi trẻ hơn đang ở độ sung sức. Phân hội Văn học thuộc Hội Văn học Nghệ thuật (VHNT) Khánh Hòa là một phân hội mạnh, có số hội viên đông nhất trong các phân hội chuyên ngành. Bắt đầu từ năm 2000, Khánh Hòa có Giải thưởng VHNT của tỉnh hàng năm và 5 năm…

Tất cả những chuyển động đáng mừng đó nói lên rất rõ bước đi vững chắc và tiềm năng sáng tạo rất lớn về văn học nói riêng, VHNT nói chung đang mở ra với Khánh Hòa. Mặc dù vậy, nhìn lại tác phẩm và đội ngũ những người sáng tác văn học của Khánh Hòa hôm nay còn có nhiều điều rất đáng được quan tâm suy nghĩ để động viên nhau có thể làm tốt hơn nữa.

Trước hết về tác phẩm. Nói đến văn học Khánh Hòa, cho đến nay, chúng ta chưa có một tác phẩm văn học nào tạm gọi là tiêu biểu của vùng đất. Hầu hết các tác phẩm của các tác giả đã thành danh được người đọc cả nước biết đến đều được viết và xuất bản trước khi về với Khánh Hòa. Những đề tài lịch sử mang ý nghĩa lớn cũng như nhiều thành tựu nổi bật trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt là trên chặng đường đổi mới những năm gần đây của Khánh Hòa chưa được ghi lại, phản ánh vào VHNT bao nhiêu. Các thể loại ký, truyện ngắn, thơ… được đông đảo người viết nhưng đề tài phản ánh, số phận nhân vật, những vấn đề của tác phẩm đặt ra… nhìn chung còn phân tán, lẻ tẻ, mờ nhạt, chưa gây được những ấn tượng sâu sắc với người đọc. Cho đến nay, chúng ta vẫn chưa có được cuốn tiểu thuyết nào viết về những đề tài lịch sử lớn cũng như những thành tựu mới đáng ghi nhận của Khánh Hòa, cùng những vấn đề đặt ra trong cuộc sống đương đại mà người đọc quan tâm. Thật ra, cũng đã có vài cuốn tiểu thuyết, vài bộ phim đề cập đến những đề tài này nhưng dường như mới chỉ ở mức thử nghiệm. Giá như chúng ta có được những cuốn tiểu thuyết về Khánh Hòa ngày đầu mở đất; về phong trào Cần Vương với những con người từng được tôn vinh là “Bình Tây đại tướng”; về cuộc chiến đấu 101 ngày đêm những ngày đầu kháng chiến chống Pháp của quân và dân Nha Trang với sự “hội quân” của cả nước trên mặt trận này; về những chiến công của tự vệ thành; về phát triển kinh tế biển của Khánh Hòa hôm nay và chặng đường sắp tới… Phản ánh và dự báo những vấn đề đáng ghi nhớ, được mọi người quan tâm luôn là chức năng, là thế mạnh của VHNT không gì có thể thay thế được.

Nhìn từ góc độ này, những người viết của Khánh Hòa còn “nợ” với quê hương mình rất nhiều.

Nhưng mỗi địa phương, mỗi một vùng văn học muốn có phần đóng góp xứng đáng của mình cho quê hương và cả nước thì điều không thể thiếu là cùng với cái nền, những giá trị chung cần có, còn phải mang được dấu ấn, những đặc sắc riêng của vùng đất và con người mà ở nơi khác không có hay ít đậm nét bằng. Đây mới thật sự là thử thách lớn nhất với từng người viết. Bởi nếu mới chỉ đề cập đến “con người chung chung” có thể đặt vào bất cứ nơi nào cũng được, chắc chắn tác phẩm sẽ thiếu hẳn sức sống và cũng khó đi vào lòng người đọc. Phải từ mảnh đất rất riêng, rất cụ thể để đến với phạm vi rộng lớn hơn. Giống như nhãn Hưng Yên, bưởi Đoan Hùng, Năm Roi, cam Xã Đoài, măng cụt Lái Thiêu… có thể trồng và thu hái ở nơi khác nhưng vị ngon ngọt, hương thơm của nó chỉ đậm đà nhất với vùng đất quê hương của nó. Đặc sắc của con người Việt Nam trên quê hương Khánh Hòa được hình thành, phát triển, trở thành truyền thống, niềm tự hào của con người nơi đây là những gì để có thể và cần được phản ánh trong VHNT? Đây là một đề tài lớn, rất lý thú, xứng đáng là đề tài cho một luận văn tiến sĩ về VHNT. Phải chăng, do đặc điểm nguồn gốc dân cư, đặc điểm lịch sử hình thành và phát triển, do điều kiện thiên nhiên, hình sông, thế núi, vẻ đẹp của biển… đã tạo nên những nét riêng dễ nhận thấy của con người nơi đây. Chính vì vậy mà từ hơn một thế kỷ trước, nhà bác học lớn A.Yersin, sau khi đi nhiều nơi trên thế giới đã chỉ chọn Nha Trang chứ không phải bất kỳ nơi nào khác để sống và làm việc cho đến trọn đời, dù Nha Trang ngày ấy chỉ mới là mấy xóm chài thưa thớt, nghèo nàn. Và ông đã không lầm vì những gì ông cống hiến cho con người nơi đây và cả nhân loại để góp phần chiến thắng bệnh tật, nghèo nàn đã được nhân dân Nha Trang, Khánh Hòa ghi nhận với lòng kính mến, biết ơn sâu sắc và họ tôn vinh ông vừa như một vị Bồ Tát lại vừa như người thân ruột thịt quý mến nhất của mình.

Có biết bao nhiêu đề tài, những vấn đề cần quan tâm về vùng đất, con người trên quê hương Khánh Hòa mong sớm được phản ánh sâu sắc, xứng đáng bằng những tác phẩm VHNT. Với đội ngũ những người viết ngày càng đông đảo, nhiều tài năng, chúng ta mong và hoàn toàn có cơ sở để tin vào bước phát triển và những thành tựu VHNT Khánh Hòa trên chặng đường mới để không chỉ đáp ứng yêu cầu của người đọc trong tỉnh mà còn có những đóng góp xứng đáng vào thành tựu VHNT chung của cả nước.

NGUYỄN GIA NÙNG