Nghề dệt chiếu truyền thống dần mai một

Ảnh minh họa.

Về Vĩnh Thái (Nha Trang) hôm nay, tôi cảm nhận được không khí hiu hắt của một làng nghề. Làng dệt chiếu Vĩnh Thái đã có lịch sử hơn 100 năm, giờ đây đang dần bị mai một. Thu nhập thấp là nguyên nhân chính khiến người dân không còn mặn mà với nghề truyền thống. Bây giờ, phần lớn người dân đã chuyển sang làm những công việc khác có thu nhập cao hơn.

Vĩnh Thái là xã thuần nông, người dân chủ yếu sống bằng nông nghiệp. Trước đây, khi làng chiếu còn hưng thịnh, người ta hay bắt gặp hình ảnh quen thuộc khi tới làng: các bà, các mẹ, các chị tay thoăn thoắt bên khung dệt chiếu, tiếng cười nói vui vẻ khắp làng quê. Lúc ấy, cả xã có tới 300 hộ làm chiếu. Còn hiện nay, số hộ gắn bó với nghề chỉ còn đếm trên đầu ngón tay. Đi  khắp thôn Thái Thông, Thủy Tú - nơi được xem là trung tâm của làng dệt chiếu truyền thống, tìm mỏi mắt cũng chỉ thấy những khung dệt chiếu… cất trong góc nhà. Tại thôn Thủy Tú, tôi làm quen với 2 phụ nữ lớn tuổi đang ngồi dệt chiếu. Tay vẫn nhịp nhàng chiếc cự dập những sợi lát, chị Phạm Thị Hoa cho biết: “Làm chiếu chủ yếu  lấy công làm lời, lại phải có 2 người cùng làm, một người chùi lát và một người dệt. Nhà nào chỉ có một người làm thì phải thuê thêm người, nhưng như vậy thu nhập chẳng còn bao nhiêu”.

Sản phẩm chiếu Vĩnh Thái một thời từng được nhiều người biết đến vì màu sắc sợi lát nhuộm rất đẹp, chiếu dệt dày, cuốn biên ngoài đẹp, chắc chắn. Không giống chiếu ở một số vùng khác là dệt lát trắng rồi in hình lên, chiếu Vĩnh Thái được nhuộm màu rất kỹ trước khi dệt với nhiều công đoạn: Cói được chẻ nhỏ, đem phơi rồi  nhuộm phẩm màu (4 màu chủ đạo: đỏ, xanh, vàng, tím). Tùy thuộc vào sự phối màu của người chùi lát mà chiếu được dệt có hoa văn khác nhau như: chiếu cờ, chiếu hoa dâu (hay còn gọi là chiếu lộn).

Tốc độ đô thị hóa đã làm một phần diện tích trồng cói - nguyên liệu chính để dệt chiếu ở xã Vĩnh Thái bị thu hẹp dần, từ 45 ha năm 2004, đến nay chỉ còn khoảng 3 ha. Không có nguyên liệu sản xuất, nhiều người dân đã phải bỏ nghề dệt chiếu, hoặc phải mua nguyên liệu từ nơi khác, vì thế, thu nhập chẳng còn bao nhiêu. Một đôi chiếu 1m2 có giá bán 50.000 đồng, trừ chi phí nguyên liệu và thuê người làm, người chủ chỉ lời được 5.000 đồng/đôi. Một ngày, 2 người thợ dệt giỏi lắm cũng chỉ được 3 đôi chiếu. Thu nhập thấp như vậy nên tại xã Vĩnh Thái ngày càng có nhiều người bỏ nghề truyền thống này.

Chị Nguyễn Thị Kim Duyên, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Vĩnh Thái cho biết: “Trước sự mai một của nghề dệt chiếu truyền thống, chúng tôi luôn khuyến khích và hỗ trợ vốn để người dân tiếp tục làm nghề. Các chị cũng  tổ chức mô hình “vòng đổi công” thay phiên giúp đỡ lẫn nhau, nhất là đối với những gia đình ít người. Hiện tại, số chị em còn gắn bó với nghề dệt chiếu chủ yếu là những người lớn tuổi không xin được việc làm tại các xí nghiệp. Thanh niên trong xã bây giờ không còn mặn mà với nghề dệt chiếu, đa số chuyển sang làm công nhân hoặc đi phụ hồ, tuy cực nhọc nhưng thu nhập cao hơn rất nhiều”.

Hiện tại, những người còn gắn bó với nghề dệt chiếu ở Vĩnh Thái có thể kể như nhà chị Duyên (Chủ tịch Hội Phụ nữ xã), chị Hoa, chị Thảo, bà Hời… Nhà bà Hời ở thôn Thủy Tú được nhiều người biết đến vì dệt chiếu đẹp, chắc chắn. Bé Thảo, cháu ngoại bà Hời vừa đi học về đã cất cặp sách và chạy ra phụ bà. Em ngồi đưa lát vào chùi, còn bà Hời thì tay đều đều dập cự… Bà vui vẻ trò chuyện trong khi 2 tay vẫn nhịp nhàng cùng khung dệt: “Tôi làm chiếu từ năm 15 tuổi, khi đó đã thấy mẹ tôi làm rồi”. Bà Hời và bé Thảo, một già, một trẻ, người chùi người dệt trông thật nhịp nhàng, tạo nên một cảm giác thật thư thả và yên bình nơi làng quê. Hình ảnh hai bà cháu bên khung dệt chiếu cứ làm tôi nhớ mãi. Cuộc sống đầy lo toan, cộng với tốc độ đô thị hóa khiến người dân không còn mặn mà với nghề truyền thống. Những cánh đồng cói bạt ngàn ngày nào giờ chỉ còn lại trong ký ức của những người già. Rời làng chiếu Vĩnh Thái, tôi cứ mãi day dứt với câu hỏi: “Làng nghề dệt chiếu truyền thống ở Vĩnh Thái rồi sẽ ra sao?”

NGỌC LOAN